Socrates op Sneakers

Tijdens de kerstvakantie las ik ‘Socrates op Sneakers’ van Elke Wiss. Als theatermaker en toegepast filosoof deelt Wiss in het boek haar ervaringen met socratische gesprekken. Ik geef eerst een overzicht van het boek, maak een vergelijking met de toepassing van de socratische dialoog in cognitieve gedragstherapie en sluit af met tips die mij verder hebben geholpen.

Socratische dialoog: beter voor de wereld

Elke Wiss begint met uit te leggen waarom een socratisch gesprek nog niet zo makkelijk is. Het is makkelijker om over jezelf te praten of te zoeken naar het gelijk van je eigen standpunten. Je nieuwsgierig opstellen is spannend, je weet vooraf niet wat je tegenkomt. Tegelijk biedt het veel mogelijkheden. Het kan mensen helpen om elkaar beter te begrijpen en is uiteindelijk ook leuk en verrassend. In de rest van het boek geeft Elke hiervan herkenbare en inspirerend voorbeelden. Als hulpverlener kun je met de socratische methode je gespreksvaardigheden verdiepen en cliënten helpen om op een andere manier naar hun gedachten en overtuigingen te kijken. Met nog als extra bonus: een socratisch gesprek kan je ook helpen om jezelf beter te begrijpen.

Een socratische houding: open en nieuwsgierig

Voor een socratisch gesprek is het belangrijk om je open en nieuwsgierig op te stellen. Dit sluit aan bij principes van mindfulness: waarnemen zonder direct te oordelen. Daarnaast is zelfreflectie belangrijk. Alleen hierdoor zie je namelijk je eigen aannames en kun je deze tijdelijk tussen haakjes zetten en écht luisteren. Tenslotte is het belangrijk om te weten dat een dergelijk gesprek ongemakkelijke gevoelens op kan gaan roepen, zowel bij jezelf als bij de ander. Om deze laatste reden is het een goed idee om vooraf toestemming te vragen: vind je het goed om samen die gedachte eens onder de loep te nemen?

Praktische technieken: gesloten vragen mogen weer!

Het leuke van ‘Socrates op sneakers’ is dat het niet alleen over uitgangspunten gaat, maar ook heel praktisch wordt. Zo leer je bijvoorbeeld dat een socratisch gesprek vaak begint met een vraag en een daaraan gekoppeld voorbeeld. De vraag kan bijvoorbeeld zijn ‘Mag een vader liegen tegen zijn kind?’ en een voorbeeld daarbij kan zijn dat een kind in paniek vraagt of er oorlog komt in Nederland. Bij het uitdiepen van een dergelijke vraagstelling kun je verschillende instrumenten inzetten. Leuk en verrassend vond ik dat Elke Wiss een overtuigend pleidooi voert voor de herwaardering van gesloten vragen (‘Zou je over dezelfde vraag mogen liegen als je niet haar vader was?’) en waarom vragen (‘Waarom vind je liegen verkeerd?’). De laatste mag je eventueel anders verwoorden om weerstand te voorkomen.

Vergelijking met cognitieve gedragstherapie

In de cognitieve gedragstherapie speelt het onderzoek van gedachten een belangrijke rol. Ik herkende veel dingen in het boek dan ook uit mijn opleiding. Het dieper doorvragen naar achterliggende opvattingen lijkt bijvoorbeeld erg op wat therapeuten een ‘downward arrow’ noemen en het vragen naar alternatieve gezichtspunten leerde ik kennen als de ‘perspectiefwissel.’ Tegelijk vallen een aantal verschillen op. In therapie zondigen we tegen nogal wat uitgangspunten van het boek. Zo kan een bespreking van cognities snel uitlopen in een poging om de ander tot meer helpende gedachten te brengen. Het bespreken van voor- en tegenargumenten voor een gedachte is weliswaar lekker overzichtelijk, maar het mist ook de diepgang die een socratische dialoog zou kunnen krijgen. Voor hulpverleners kan het dus helpend zijn om te leren van de praktische filosofie.

Drie belangrijke tips uit Socrates op Sneakers

– Creëer een duidelijke structuur: Zorg voor een begin en een eind, en vraag vooraf toestemming.

–Gebruik verschillende vraagtechnieken: Gesloten vragen en waarom-vragen zijn niet verboden, maar juist soms heel effectief.

– Omarm ongemak: Verwarring en ongemakkelijke momenten horen erbij. Reken erop en leer ze te verdragen.

Ben je benieuwd naar hoe je socratische gesprekken in de praktijk kunt toepassen? Kijk dan eens naar de cursus die we samen met Madeleine Stoop organiseren.

Photo by Taylor Smith on Unsplash.

Zelf het boek van Elke Wiss lezen? Wat ons betreft een aanrader!