Psychologie van de reuk

Samen met Anton van Amerongen en Hans de Vries, schreef de ooit zeer bekende hoogleraar psychologie en publicist Piet Vroon (1939-1998) het boek “Psychologie van de reuk” (eerder ook verschenen als: Verborgen verleider). Het boek leest prettig en staat bol van de interessante onderzoeken en leuke anekdotes over de rol van geur in ons leven. De auteurs laten onder andere zien dat geur als zintuig ondergewaardeerd is en ongeveer dertig jaar later lijkt dat nog niet veel te zijn veranderd.

Een ondergewaardeerd zintuig

Geur heeft een rechtstreekse invloed op onze emoties en gedrag. We zijn de hele dag omringd door geuren en kunnen ons er ook nauwelijks voor afsluiten. Tegelijk voltrekt deze beïnvloeding zich grotendeels op een onbewust niveau. Onderzoeken lieten zien dat het makkelijk is om een onaangenaam gevoel over te brengen met een geur. Proefpersonen kregen een onmogelijke opgave te maken in een ruimte met een bepaalde geur. In een andere ruimte kon hetzelfde gevoel van spanning opnieuw opgeroepen worden met gebruikmaking van de oorspronkelijke geur, zonder dat de proefpersonen zich bewust waren van het verband. 

Een primitief zintuig

Enigszins schokkend vond ik om te ontdekken hoe primitief ons reukvermogen eigenlijk is, zeker in vergelijking met horen en zien. Niet alleen zijn we alleen in staat om meer intense geuren waar te nemen, maar vooral zijn we slecht in staat om geuren van elkaar te onderscheiden en deze te benoemen. Dit vermogen blijkt bovendien nauwelijks te trainen. Parfumeurs zijn niet veel beter in staat om geuren te benoemen dan ongeoefende personen. Het bewust waarnemen van geuren heeft een sterk aan-uit karakter. We worden ons bewust van een geur en richten dan de aandacht er op, daarbij domineert de vraag of de geur aangenaam is (er op af!) of juist onprettig (afstand houden!).

Beter ruiken is bijna niet te leren

De bestanddelen van geurmengsels onderscheiden of een betrouwbare beschrijving van een geur geven, het blijkt heel moeilijk. Ook zijn we nauwelijks in staat om geuren ons zelfstandig voor te stellen. Denk als experimentje bijvoorbeeld eens aan de geur op een boerderij. Je zult waarschijnlijk meteen merken dat je dingen voor je gaat zien en aan de hand daarvan de geur als het ware ‘construeert’. Rechtstreeks een geur voorstellen is bijna onmogelijk, alleen bij een heel sterke emotionele lading komt het voorstellen van de geur overeen met de waarneming in de eerdere situatie.

Diagnostiek met behulp van geur

Het lezen van het boek zette mij aan het denken over de rol van geuren in therapie. Ook in de spreekkamer van de psycholoog wordt het reukzintuig gebruikt. Allereerst speelt het in diagnostische zin mee. De geur die een cliënt meebrengt en achterlaat, vertelt soms een eigen verhaal. Angstzweet vertelt hoe spannend het gesprek blijkbaar was. Een sterke lichaamsgeur laat merken dat de problemen zo groot zijn, dat ook de zelfverzorging er blijkbaar bij inschiet. Een paar jaar geleden kwam een collega mijn kamer binnen en wist mij met grote zekerheid te vertellen dat de cliënte die ik net sprak een alcoholprobleem had. Dit bleek een nuttige hypothese om in een volgend gesprek te delen. In dit geval bleek de waarneming correct, maar dat hoeft niet altijd zo te zijn, helaas is ons reukvermogen beperkt en bovendien nogal wisselend van kwaliteit.

Geuren gebruiken bij interventies

Horen en zien zijn duidelijk dominant als het gaat om psychologische interventies. Veel uitwisseling in de therapie kamer vindt plaats via gesprekken en daarbij worden ook plaatjes, tekeningen en imaginaire technieken ingezet. Ruiken kom je onder andere tegen in de beschrijving van COMET, een therapie die via contraconditionering mensen helpt om helpende associaties te versterken. Iemand met veel onzekerheid kan de gedachte ‘ik ben een doorzetter’ onder andere versterken door deze te koppelen aan een geur. Vlak voor een belangrijk moment kan deze gedachte met het bijbehorende gevoel weer worden opgeroepen door even aan een doekje of potje met dezelfde geur te ruiken.

Geur in traumatherapie

In traumatherapie kan geur worden ingezet om een herinnering actief te maken. De geur van verschraald bier kan de herinnering aan een aanranding op een feest sterk activeren en daarmee toegankelijk maken voor verwerkingstechnieken zoals EMDR of Imaginaire exposure. En ten slotte kwam ik een mooie toepassing tegen van geur in EMDR. In een vastgelopen EMDR behandeling maakte de therapeute met succes gebruik van nieuwe wetenschappelijke inzichten. Ruiken werd ingezet als vorm van werkgeheugenbelasting. Het artikel hierover vind je hier.

Wat vind jij van de rol van geur in therapie?

Is geur inderdaad een ondergewaardeerd zintuig in de psychologie? Welke therapeutische toepassingen zijn er nog meer mogelijk? Misschien heb je hierover een idee, plaats het dan ajb hieronder. Wil je altijd op de hoogte zijn van onze blogs over psychologische onderwerpen? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.

We bedanken battlecreek coffee roasters voor de foto. Het boek “Psychologie van de reuk” koop je bijvoorbeeld hier.