Sta je er zelf ook op?

Perspectief doet er toe bij het werken met voorstellingen en herinneringen in therapie.
Therapeut: Doe je ogen maar dicht en stel je voor dat je er weer bent, neem maar even de tijd. Wat zie je nu?
Mieke: Ik zie het bureau waar hij achter zit, mijn baas draait zich naar me toe en begint te schreeuwen….(valt stil, zucht)
Therapeut: En nu? Wat gebeurt er?
Mieke: (snikt, schokt met hoofd) hij draait zich naar me toe….slaat met zijn hand op de tafel…ik zie de boosheid op zijn gezicht.
Het effect van perspectief
Mieke is op een vreselijk nare manier ontslagen in haar eerste baan, nadat ze door een collega was beschuldigd van allerlei dingen. Sinds die tijd is ze somber en onzeker en de herinneringen aan het ontslag komen nog vaak terug, zowel overdag als in nachtmerries. De therapeut helpt haar met de oefening ‘imaginaire rescripting’ om zich weer te verplaatsen in het moment van toen om er anders tegenaan te leren kijken. Niet meer: ik ben een sukkel, ik verdien niet beter. Maar: het was niet eerlijk, ook ik heb recht op een goede behandeling. Om hier aan te werken, laat de therapeut de cliënt van perspectief wisselen. Eerst wordt de herinnering opgeroepen zoals deze ervaren is (van binnenuit, 1e persoon). Dit is ook de manier waarop nare herinneringen vaak zijn opgeslagen in het geheugen. Daarna roept Mieke de herinnering opnieuw op, maar nu alsof ze een toeschouwer is. Dit zorgt er voor dat er bijna letterlijk meer afstand van de herinnering wordt genomen, dat de emoties minder zijn en er dus meer ruimte is om er ook anders tegenaan te kijken.
Therapeut: ga eens terug naar het begin en stel je nu eens voor dat je er bij bent in de kamer als de persoon die je vandaag bent en toekijkt naar wat er gebeurt. Wat zie je?
Mieke: Ik zie mezelf in de buurt van zijn bureau staan, in mijn hand heb ik een dossiermap. Ik heb mijn telefoon gepakt om op te zoeken waar mijn volgende overleg is….Ineens begint hij tegen me te praten. Ik zie dat hij boos is, hij slaat zelfs met zijn hand op de tafel.
Therapeut: wat denk je nu je dit ziet gebeuren?
Mieke: doe normaal man! Zo ga je toch niet met je medewerkers om!? Vraag eerst eens wat er aan de hand is, voor je zo belachelijk begint te schreeuwen.
Het effect van verandering van perspectief
Op deze manier kan het gesprek nog verder gaan en kan Mieke ook worden uitgenodigd om dingen te veranderen in de herinnering door als het ware in te grijpen als de persoon die ze nu is. Een volgende stap kan dan zijn om weer vanuit het perspectief van toen de situatie te ervaren, maar nu met de veranderingen die ze zelf inmiddels bedacht heeft. Natuurlijk verandert dit de situatie niet, gebeurd is gebeurd. Ook de herinnering zelf zal er mogelijk niet van veranderen. Wel verandert de manier waarop ze er tegenaan kijkt, waardoor het makkelijker wordt om deze gebeurtenis los te laten en weer verder te kunnen. Dus niet meer: ik ben een sukkel, ik verdien niet beter. Maar: het was niet eerlijk, ook ik heb recht op een goede behandeling.
Ook 3e persoonsperspectief kan een probleem zijn
Dit voorbeeld laat zien dat perspectief er toe doet. Een 1e persoonsperspectief (van binnenuit) komt vaak voor bij traumatische en andere nare herinneringen. Een 3e persoonsperspectief kan echter ook een probleem zijn, vooral als het gaat om gevoelens van schaamte. Mensen met extreme verlegenheid zien zichzelf vaak van buitenaf, bijvoorbeeld alsof ze een extreem rood hoofd hebben. Hetzelfde geldt voor mensen met BDD (body dysmorphic disorder) waarbij mensen iets aan zichzelf extreem lelijk vinden. Ook lijkt het er op dat het innemen van een 3e persoonsperspectief zorgt voor minder positieve emoties bij een herinnering en dat is bijvoorbeeld bij depressie een probleem.
Er is al veel onderzoek gedaan naar geheugenperspectief, maar er blijft ook nog heel veel te ontdekken. Wel is duidelijk: perspectief doet er toe en wisseling van perspectief leidt vaak tot nieuwe inzichten. Meer lezen? Eerder schreef ik hier een blog de rol van beelden in therapie. En verder heb ik veel gehad aan onderstaande boeken;
Hackmann, A., Bennett-Levy, J & Holmes, E.A. (2011). The oxford guide to Imagery in Cognitive Therapy. Oxford University Press
Stopa, L. (2021). Imagery in Cognitive-behavioral therapy. The Guilford Press
Van der Wijngaart, R. (2020). Imaginaire rescripting – theorie en praktijk. Bohn Stafleu Van Loghum